Wierderbuch Lëtzebuergesch-Lëtzebuergesch

Grondlagen

Für die lautliche Umschrift wird die sononische Notation verwendet. Sie gibt schalldistinktive Merkmale wieder und weicht teilweise erheblich vom IPA ab.

Vokale

• Im Vergleich zum IPA werden die Zeichen ʌ, ᴀ, ɵ, ʉ, ɨ, ɤ anders verwendet, ɑ, ɒ, ɜ, ɞ, ɐ anders interpretiert.
• Alle nicht hier aufgelisteten Zeichen des IPA sind ohne Relevanz und entfallen.

Klarvokale

klar	hinten	stumpf	hoch	[a]	► belSprooch Wäissrussesch: так [tak] 🔈	► deuSprooch Däitsch: lahm [laːm]
			breit	[ʌ]	► engSprooch Englesch: cat [kʌt]	► finSprooch Finnesch: leipä [ˈlɛɪ.pʌ]
		spitz	hoch	[o]	► deuSprooch Däitsch: Hof [hoːf]	► norSprooch Norwegesch: språk [sproːk]
			breit	[u]	► deuSprooch Däitsch: Mut [muːt]	► engSprooch Englesch: boot [buːt]
	vorn	stumpf	hoch	[e]	► deuSprooch Däitsch: Beet [beːt]	► slvSprooch Sloweenesch: jezik [ˈjeː.zik]
			breit	[i]	► catSprooch Katalanesch: figa [ˈfiː.ga]	► deuSprooch Däitsch: Lied [liːt]
		spitz	hoch	[ø]	► deuSprooch Däitsch: Öse [ˈʔøː.zə]	► sweSprooch Schweedesch: lördag [ˈløːr.dɑːɡ]
			breit	[y]	► deuSprooch Däitsch: süß [zyːs]	► turSprooch Tierkesch: gün [gyn]

Blassvokale

blass	hinten	stumpf	hoch	[ᴀ]	► deuSprooch Däitsch: Ast [ʔᴀst]	► engSprooch Englesch: bye [bᴀɪ]
			breit	[ə]	► deuSprooch Däitsch: Käse [ˈkeː.zə] 🔈	► sqiSprooch Albanesch: zë [zə]
		spitz	hoch	[ɔ]	► deuSprooch Däitsch: ob [ʔɔp]	► estSprooch Estnesch: kroom [krɔːm]
			breit	[ʊ]	► deuSprooch Däitsch: Butter [ˈbʊ.tɐ] 🔈	► ltzSprooch Lëtzebuergesch: Sprooch [ʃpɣʊːx]
	vorn	stumpf	hoch	[ɛ]	► deuSprooch Däitsch: nett [nɛt]	► srpSprooch Serbesch: хлеб [xɫɛb] 🔈
			breit	[ɪ]	► cesSprooch Tschechesch: již [jɪʒ]	► deuSprooch Däitsch: mit [mɪt] 🔈
		spitz	hoch	[ɵ]	► deuSprooch Däitsch: östlich [ˈʔɵst.lɪc]	► norSprooch Norwegesch: pølse [ˈpɵl.sɛ]
			breit	[ʏ]	► deuSprooch Däitsch: Hütte [ˈhʏ.tə]	► islSprooch Islännesch: ostur [ˈʔɔs.tʏr] 🔈

Dunkelvokale

dunkel	hinten	stumpf	hoch	[ɑ]	► deuSprooch Däitsch: Harn [hɑϛn]	► engSprooch Englesch: barn [bɑːn]
			breit	[ɐ]	► danSprooch Dänesch: være [vɛːɐ] 🔈	► deuSprooch Däitsch: Tier [tiːɐ]
		spitz	hoch	[ɒ]	► deuSprooch Däitsch: Born [bɒϛn]	► engSprooch Englesch: saw [sɒː]
			breit	[ʉ]	► danSprooch Dänesch: slurk [slʉϛk]	► deuSprooch Däitsch: Durst [dʉϛst] 🔈
	vorn	stumpf	hoch	[ɜ]	► deuSprooch Däitsch: Bern [bɜϛn]	► engSprooch Englesch: butter [ˈba.tɜ]
			breit	[ɨ]	► deuSprooch Däitsch: Wirt [vɨϛt]	► engSprooch Englesch: smirk [smɨːk]
		spitz	hoch	[ɞ]	► deuSprooch Däitsch: Örtchen [ˈʔɞϛt.cn̩]	► engSprooch Englesch: learn [lɞːn]
			breit	[ɤ]	► danSprooch Dänesch: tyrk [tɤϛk]	► deuSprooch Däitsch: türmen [ˈtɤϛ.mn̩]

Nasalvokale

nasal	hinten	stumpf	[ᴀ̃]	► fraSprooch Franséisch: ansette [ʔᴀ̃ˈsɛt]	► hinSprooch Hindesch: चाँद cā̃d [tʃᴀ̃ːd]
		spitz	[ɔ̃]	► fraSprooch Franséisch: annonce [ʔaˈnɔ̃ːs]	► polSprooch Polnesch: nocą [ˈnɔ.tsɔ̃]
	vorn	stumpf	[ɛ̃]	► fraSprooch Franséisch: insanité [ˌʔɛ̃saniˈteː]	► polSprooch Polnesch: mężatka [mɛ̃ˈʐat.ka]
		spitz	[ɵ̃]	► fraSprooch Franséisch: lundi [lɵ̃ˈdi]

Diphtonge

diphtong	gleichmäßig	a-basiert	[ᴀʊ]	► deuSprooch Däitsch: Pauke [ˈpᴀʊ.kə]	► estSprooch Estnesch: laupäev [ˈlᴀʊ.pʌ.ɛv]
			[ᴀɪ]	► deuSprooch Däitsch: Mai [mᴀɪ]	► finSprooch Finnesch: aika [ˈʔᴀɪ.ka]
		ʌ-basiert	[əʊ]	► engSprooch Englesch GBRVerwendungsberäich: Regioun Großbritannien: home [həʊm]
			[əɪ]	► estSprooch Estnesch: päike [ˈpəɪ.kɛ]
		o-basiert	[ɔʊ]	► engSprooch Englesch USAVerwendungsberäich: Regioun Amerika: home [hɔʊm]	► zhoSprooch Chinesesch: 豆 dòu [dɔʊ˥˩]
			[ɔɪ]	► deuSprooch Däitsch: Heu [hɔɪ]	► mkdSprooch Mazedonesch: војна [ˈvɔɪ.na]
		u-basiert	[ʊɪ]	► deuSprooch Däitsch: pfui [pfʊɪ]	► porSprooch Portugisesch: muito [ˈmʊɪ.tɔ]
		e-basiert	[ɛʊ]	► mltSprooch Maltesesch: mewt [mɛʊt]	► spaSprooch Spuenesch: Europa [ʔɛʊˈrɔ.pa]
			[ɛɪ]	► deuSprooch Däitsch: hey [hɛɪ]	► sweSprooch Schweedesch: nej [nɛɪ] 🔈
		i-basiert	[ɪʊ]	► catSprooch Katalanesch: niu [nɪʊ]	► finSprooch Finnesch: viulu [ˈvɪʊ.lu]
		ø-basiert	[ɵɪ]	► nldSprooch Hollännesch: neus [nɵɪs]	► sweSprooch Schweedesch: färöiska [ˈfɛː.rɵɪs.ka]
		y-basiert	[ʏɪ]	► rusSprooch Russesch: мы [mʏɪ]	► belSprooch Wäissrussesch: бык [bʏɪk]
	frontlastig	a-basiert	[aːə]	► deuSprooch Däitsch: Rahe [ɣaːə]
			[aːɐ]	► deuSprooch Däitsch: Rigaer [ˈɣiː.gaːɐ]
		o-basiert	[oːə]	► deuSprooch Däitsch: Lohe [loːə]
			[oːɐ]	► deuSprooch Däitsch: Ohr [ʔoːɐ]
		u-basiert	[uːə]	► engSprooch Englesch GBRVerwendungsberäich: Regioun Großbritannien: tour [tuːə]	► gleSprooch Iresch: suas [suːəs]
			[uːɔ]	► litSprooch Litauesch: asmuo [ʔᴀsˈmuːɔ]
			[uːɐ]	► deuSprooch Däitsch: Uhr [ʔuːɐ]
		e-basiert	[eːə]	► deuSprooch Däitsch: Ehe [ʔeːə]
			[eːɐ]	► deuSprooch Däitsch: er [ʔeːɐ]
			[ɛːə]	► engSprooch Englesch GBRVerwendungsberäich: Regioun Großbritannien: air [ʔɛːə]
			[ɛːɐ]	► ltzSprooch Lëtzebuergesch: Här [hɛːɐ]
		i-basiert	[iːə]	► engSprooch Englesch GBRVerwendungsberäich: Regioun Großbritannien: near [niːə]	► gleSprooch Iresch: bliain [bʲlʲiːəɲ]
			[iːɐ]	► deuSprooch Däitsch: ihr [ʔiːɐ]
		ø-basiert	[øːə]	► deuSprooch Däitsch: Höhe [høːə]
			[øːɐ]	► deuSprooch Däitsch: Öhr [ʔøːɐ]
		y-basiert	[yːə]	► deuSprooch Däitsch: Mühe [myːə]
			[yːɐ]	► deuSprooch Däitsch: Porphyr [ˈpɒϛ.fyːɐ]

Konsonanten

• Im Vergleich zum IPA werden die Zeichen c, r, ɣ, ʀ, ʁ, ɽ, ɻ anders verwendet, j, ɼ anders interpretiert.
• Alle nicht hier aufgelisteten Zeichen des IPA sind ohne Relevanz und entfallen.
• Im Gegensatz zur IPA-Praxis wird ʔ vor Vokalen auch im Wortanlaut grundsätzlich immer angegeben, wenn es dem Sprachstandard entspricht.

Nasale

nasal	bilabial	[m]	► deuSprooch Däitsch: Meer [meːɐ]	► hrvSprooch Kroatesch: maslac [ˈmaːs.ɫats] 🔈
	alveolar	[n]	► deuSprooch Däitsch: Nase [ˈnaː.zə]	► litSprooch Litauesch: namas [ˈna.məs]
	retroflex	[ɳ]	► hinSprooch Hindesch: ठंडा ṭhaṇḍā [ˈʈʰəɳ.ɖɑː]	► nepSprooch Nepaleesesch: अण्डा aṇḍā [ˈʔaɳ.ɖɑ]
	velar	[ŋ]	► deuSprooch Däitsch: Gang [gᴀŋ]	► vieSprooch Vietnamesesch: ngàn [ŋaːn˨˩]

Plosive

plosiv	bilabial	fortis	[p]	► deuSprooch Däitsch: Park [pɑːk]	► porSprooch Portugisesch: pão [paʊŋ] 🔈
		lenis	[b]	► danSprooch Dänesch: brød [bɣɵð]	► deuSprooch Däitsch: Buch [buːx] 🔈
	alveolar	fortis	[t]	► deuSprooch Däitsch: Tisch [tɪʃ]	► ellSprooch Griichesch: τυρί [tiˈriː]
		lenis	[d]	► deuSprooch Däitsch: Dose [ˈdoː.zə]	► engSprooch Englesch: disk [dɪsk]
	retroflex	fortis	[ʈ]	► hinSprooch Hindesch: टमाटर ṭamāṭar [ʈəˈmaː.ʈər]	► nepSprooch Nepaleesesch: टोली ṭolī [ˈʈoː.liː]
		lenis	[ɖ]	► somSprooch Somalesch: dhul [ɖul]	► urdSprooch Urdunesch: ڈَنْڈا ḍanḍā [ɖənˈɖa]
	velar	fortis	[k]	► deuSprooch Däitsch: kalt [kᴀlt]	► turSprooch Tierkesch: kasım [kaˈsəm]
		lenis	[g]	► deuSprooch Däitsch: Gold [gɔlt]	► mkdSprooch Mazedonesch: град [grat]
	uvular	fortis	[q]	► araSprooch Arabesch: قَلَم qalam [ˈqa.lam] 🔈	► tgkSprooch Tadjikesch: қошуқ [ˈqɔ.ʃuk]
		lenis	[ȝ]	► pesSprooch Persesch: غار ġār [ȝɒːr]
	glottal	fortis	[ʔ]	► deuSprooch Däitsch: Esche [ˈʔɛ.ʃə]	► itaSprooch Italieenesch: uno [ˈʔuː.nɔ] 🔈

Frikative

frikativ	labiodental	fortis	[f]	► bosSprooch Bosnesch: flaša [ˈfɫa.ʃa]	► deuSprooch Däitsch: Fuß [fuːs]
		lenis	[v]	► deuSprooch Däitsch: Wald [vᴀlt]	► norSprooch Norwegesch: vegg [vɛg]
	dental	fortis	[þ]	► islSprooch Islännesch: þú [þuː]	► spaSprooch Spuenesch: ciudad [þjuˈðað]
		lenis	[ð]	► spaSprooch Spuenesch: dedo [ˈdɛ.ðɔ]	► sqiSprooch Albanesch: dhomë [ðɔm]
	alveolar	fortis	[s]	► deuSprooch Däitsch: Smaragd [smᴀˈɣᴀkt]	► litSprooch Litauesch: sausis [ˈsaʊ.sɪs]
		lenis	[z]	► deuSprooch Däitsch: See [zeː]	► lavSprooch Lettesch: zivs [zivs] 🔈
	postalveolar	fortis	[ʃ]	► deuSprooch Däitsch: Schiff [ʃɪf]	► srpSprooch Serbesch: шест [ʃɛːst]
		lenis	[ʒ]	► bosSprooch Bosnesch: žena [ˈʒɛː.na]	► deuSprooch Däitsch: Journal [ʒʉϛˈnaːl]
	retroflex	fortis	[ʂ]	► urdSprooch Urdunesch: کشٹ kaṣṭ [kəʂʈ]	► zhoSprooch Chinesesch: 山 shān [ʂan˥]
		lenis	[ʐ]	► pusSprooch Paschtunesch: ږمنځ ǵmënźl [ʐməŋdz]	► zhoSprooch Chinesesch: 人 rén [ʐɛn˧˥]
	palatal	fortis	[c]	► deuSprooch Däitsch: Chemie [cɛˈmiː]	► islSprooch Islännesch: hjól [cɔʊl]
		lenis	[j]	► deuSprooch Däitsch: ja [jaː] 🔈	► ltzSprooch Lëtzebuergesch: jonk [jɔŋk]
	velar	fortis	[x]	► deuSprooch Däitsch: Bach [bᴀx]	► ukrSprooch Ukrainesch: хустка [ˈxust.ka]
		lenis	[ɣ]	► deuSprooch Däitsch: rot [ɣoːt] 🔈	► hebSprooch Hebräesch: רֹאשׁ roʾš [ɣɔʃ]
	uvular	fortis	[ꜧ]	► araSprooch Arabesch: حَالْ ḥāl [ꜧaːl]	► somSprooch Somalesch: xood [ꜧoːd]
		lenis	[ϛ]	► araSprooch Arabesch: عَقْرَبْ ʿaqrab [ˈϛaq.rab]	► deuSprooch Däitsch: Hort [hɒϛt]
	glottal	fortis	[h]	► deuSprooch Däitsch: Hut [huːt]	► katSprooch Georgesch: ჰავა hava [ˈha.va]

Approximanten

approximant	bilabial	[w]	► engSprooch Englesch: war [wɒː]	► swaSprooch Swahilesch: mwanafunzi [mwa.naˌfun.zi]
	alveolar	[ɹ]	► engSprooch Englesch GBRVerwendungsberäich: Regioun Großbritannien: red [ɹɛd]	► myaSprooch Birmanesch: တိရစ္ဆာန် təreiʻsan [ˈtə.ɹɛɪʔ.sʰan]
	retroflex	[ɽ]	► engSprooch Englesch USAVerwendungsberäich: Regioun Amerika: red [ɽɛd]

Laterale

lateral	alveolar	[l]	► deuSprooch Däitsch: List [lɪst]	► nldSprooch Hollännesch: lief [lif]
	postalveolar	[ɫ]	► bulSprooch Bulgaresch: лоза [ˈɫɔ.za]	► engSprooch Englesch: well [wɛɫ]
	retroflex	[ɭ]	► korSprooch Koreanesch: 솔 sol [soɭ]

Perkussive

perkussiv	alveolar	pulsativ	[r]	► bulSprooch Bulgaresch: резе [ˈrɛ.zɛ]	► ronSprooch Rumänesch: rest [rɛst]
	postalveolar	pulsativ	[ɼ]	► cesSprooch Tschechesch: řeka [ˈɼɛ.ka]
		vibrant	[ʀ]	► slkSprooch Slowakesch: prst [pʀ̩st]	► spaSprooch Spuenesch: rata [ˈʀa.ta]
	retroflex	pulsativ	[ɻ]	► benSprooch Bengalesch: গাড়ি gaṛi [ˈɡa.ɻi]	► hinSprooch Hindesch: बड़ा baṛā [bəˈɻa]
	velar	vibrant	[ʁ]	► hyeSprooch Armenesch: տղա tġa [dəˈʁɑ]	► swaSprooch Swahilesch: ghali [ˈʁaː.li]

Zusatzzeichen

Modifikatoren

diakritisch	stimmlos	[ ̥ ][ ̊ ]	► deuSprooch Däitsch (synofon): Brache [ˈb̥ɣaː.xə]
	stimmhaft	[ ̬ ][ ̌ ]	► deuSprooch Däitsch (synofon): Brache [ˈb̬ɣaː.xə]
	nasaliert	[˜]	► fraSprooch Franséisch: arranger [ʔaˈɣᴀ̃ˈʒe]	► polSprooch Polnesch: sprężarka [sprɛ̃ˈʐar.ka]
postpositiv	lang	[ː]	► catSprooch Katalanesch: jove [ˈʒoː.bə]	► itaSprooch Italieenesch: pane [ˈpaː.nɛ]
	aspiriert	[ʰ]	► deuSprooch Däitsch: kahl [kʰaːl]	► hinSprooch Hindesch: थका thakā [ˈtʰa.kaː]
	palatalisiert	[ʲ]	► gleSprooch Iresch: géag [gʲeːg]	► rusSprooch Russesch: мясо [ˈmʲa.sa]
	uvularisiert	[ˁ]	► araSprooch Arabesch: طَالِبْ ṭālib [ˈtˤaː.lib]

Separatoren

Träger	silbisch	[ ̍ ][ ̩ ]	► deuSprooch Däitsch: reden [ˈɣeː.dn̩]	► slvSprooch Sloweenesch: vrh [vʀ̩x]
Silbe	unbetont	[.]	► deuSprooch Däitsch: koordinieren [koː.ɔϛ.diːˈniː.ɣn̩]	► ronSprooch Rumänesch: persoană [pɛr.sɔˈaː.nə]
	hauptbetont	[ˈ]	► deuSprooch Däitsch: Sonne [ˈzɔ.nə]	► ellSprooch Griichesch: τεχνικός [tɛx.niˈkɔs]
	nebenbetont	[ˌ]	► estSprooch Estnesch: vanaisa [ˈva.naˌi.sa]	► finSprooch Finnesch: sukunimi [ˈsu.kuˌni.mi]
Wort	getrennt	[ ]	► engSprooch Englesch USAVerwendungsberäich: Regioun Amerika: not at all [nad ʔɛd ʔɒːl]	► spaSprooch Spuenesch: la mano [la ˈma.nɔ]
	silbisch	[_]	► engSprooch Englesch GBRVerwendungsberäich: Regioun Amerika: not at all [nɔt_ɛˈt‿ɒːl]	► araSprooch Arabesch: ٱَلْبَيْتْ ʹal-bait [ʔᴀl_ˈbᴀɪt]
	innersilbisch	[‿]

Tonale

tonal	sehr hoch	[˥]	► vieSprooch Vietnamesesch: chính [tʲɨn˦˥]	► zhoSprooch Chinesesch: 妈 mā [maː˥]
	hoch	[˦]	► vieSprooch Vietnamesesch: kẽm [kɛm˦ʔ˥]	► zhoSprooch Chinesesch: 北 běi [bɛɪ˨˩˦]
	mittel	[˧]	► vieSprooch Vietnamesesch: ba [baː˧]	► zhoSprooch Chinesesch: 娘 niáng [njaŋ˧˥]
	tief	[˨]	► vieSprooch Vietnamesesch: gạch [ɣajk˧˨ʔ]	► zhoSprooch Chinesesch: 主 zhǔ [ʒuː˨˩˦]
	sehr tief	[˩]	► vieSprooch Vietnamesesch: tàu [taw˨˩]	► zhoSprooch Chinesesch: 万 mò [mɔː˥˩]